De vrouwen en de verhalen die vanavond aan mijn oog voorbij trokken brachten haar weer bij me terug. Zeventien was ik toen ik haar ontmoette. Haar zoon had me aan haar voorgesteld. Ze sprak Hebreeuws en een paar woorden Engels. Gastvrij werd ik onthaald en op het moment dat ze hoorde dat ik Duits sprak, stond ze op en liep naar een kast. Uit een van de lades haalde ze een stapel papieren. Of ik die even wilde voorlezen? Ze was de taal niet meer machtig, wilde hem ook niet meer machtig zijn, maar begreep wel elk woord dat er gesproken werd.
Terwijl ik me door de saaie juridische stof heen worstelde, waar ik zelf maar een fractie van begreep, luisterde ze aandachtig en knikte af en toe. Beetje bij beetje besefte ik wat ze meegemaakt had. Uit de documenten bleek dat haar schadeclaim afgewezen werd, omdat ze de opgelopen schade niet kon bewijzen. Ze vertelt, haar zoon vertaalt. Over de al jaren durende strijd om genoegdoening, erkenning. De juristen, de papieren in de door haar zo gehate taal. Hoezo bewijzen? Alles is ze kwijtgeraakt. Iedereen is achtergebleven, een hele familie uitgeroeid. De laatste die ze levend gezien heeft is haar moeder. Imma she’li. Zachtjes wrijft ze over haar arm, de nummers nog steeds zichtbaar. Door de verschrikkingen voor het leven getekend. Hoezo bewijzen?